Waarom niemand écht verantwoordelijkheid neemt voor complexe maatschappelijke vraagstukken (en hoe jij dat kunt doorbreken)

Samenwerken aan Complexe Opgaven
16 januari 2025

Wat verbindt het creëren van een inclusieve leeromgeving, de toenemende vraag om nieuwe zorgconcepten en het behouden van een effectieve werkcultuur op afstand? Ze vormen slechts enkele voorbeelden van vraagstukken die ons dagelijks uitdagen en tegelijkertijd nieuwe kansen bieden. Deze complexe uitdagingen vragen om meer dan technische oplossingen die met de juiste expertise opgelost kunnen worden: ze vereisen een breder perspectief, samenwerking over sectoren heen en leiderschap dat verder reikt dan de grenzen van een enkele organisatie.

Verscheidene visies, weinig gemeenschappelijk beleid

Dergelijke vraagstukken zijn diepgeworteld in sociale en economische structuren, raken talloze belanghebbenden en blijven zich voortdurend ontwikkelen. Ze overschrijden de grenzen van organisaties en vereisen een aanpak die verder kijkt dan eenvoudige oplossingen. Dit maakt ze tot zogenaamde ‘wicked problems’ – uitdagingen zonder eenvoudige antwoorden en zonder duidelijke verantwoordelijkheid. Hoe kun jij bijdragen aan het doorbreken van deze impasse?

Waarom niemand verantwoordelijkheid neemt

Om te bepalen welke positie jij in een dergelijk complex vraagstuk kunt innemen is het van belang om tot de kern te komen. Deze ligt in de aard van samenwerkingen. Kenmerkend voor de vraagstukken is dat ze:

Gebrek aan eigenaarschap vertonen: In complexe maatschappelijke vraagstukken, zoals het arbeidsmarktekort in zorg en onderwijs, heeft niemand het volledige overzicht van het probleem. Verschillende belanghebbenden voelen zich verantwoordelijk voor een klein onderdeel, maar niemand voelt zich verantwoordelijk voor het geheel. “Dat is niet mijn taak” is een veelgehoorde gedachte.

Conflicterende belangen met zich meebrengen: Waar de overheid richtlijnen en financiële prikkels heeft, hebben zorginstellingen en scholen te maken met operationele beperkingen. De ene partij wil kosten besparen, terwijl de andere meer budget nodig heeft om personeel aan te trekken. Dit leidt vaak tot een patstelling.

De illusie van simpele oplossingen voeden: Er is een verlangen naar snelle, makkelijke antwoorden, zoals het eenvoudigweg verhogen van salarissen of het bieden van belastingvoordelen. Dit doet echter geen recht aan de diepere oorzaken van het probleem en kan zelfs de situatie verergeren.

Gebrek aan vertrouwen tussen belanghebbenden: Wanneer verschillende partijen elkaar niet vertrouwen, wordt samenwerking vrijwel onmogelijk. Dit wantrouwen leidt vaak tot het stagneren van goedbedoelde initiatieven, zoals het samenbrengen van werkgevers en overheden om het arbeidsmarktkort aan te pakken.

Hoe jij het verschil maakt

Hoewel complexe maatschappelijke vraagstukken ontmoedigend lijken, bieden ze ook kansen voor innovatie, samenwerking en leiderschap. Ze vormen de ultieme uitdaging voor degenen die bereid zijn om voorbij de traditionele grenzen van hun organisatie te kijken en samen te werken aan oplossingen. Hier zijn enkele strategieën die je kunt toepassen:

Omarm de complexiteit. Het reduceren van complexe maatschappelijke vraagstukken tot simpele oplossingen doet vaak geen recht aan de realiteit. De eerste stap is erkennen dat er niet één simpele oplossing is. Het ontwikkelen van scenario’s en alternatieven kan helpen bij het doorbreken van de impasse.

Zorg voor psychologische veiligheid. In complexe samenwerkingen moeten mensen zich vrij voelen om hun ideeën te delen, zelfs als deze niet in lijn zijn met de meerderheid. Leiders kunnen dit bevorderen door actief naar verschillende perspectieven te luisteren en een cultuur van respect en openheid te creëren.

Werk met Mutual Gains. In plaats van vast te houden aan wat elke partij afzonderlijk wil, is het belangrijk om gezamenlijk naar oplossingen te zoeken die voor iedereen voordelen opleveren. Dit kan een arbeidsmarktmodel zijn dat niet alleen zorgt voor hogere lonen, maar ook voor betere werk-privébalans en kansen voor jongeren in de sector.

Creëer eigenaarschap. Verantwoordelijkheid nemen begint met het duidelijk definiëren van rollen en verwachtingen. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat verschillende zorginstellingen gezamenlijk een strategisch plan opstellen om personeel te behouden en aan te trekken. Successen, hoe klein ook, helpen bij het vergroten van betrokkenheid en motivatie.

Investeer in netwerkleiderschap. Netwerkleiderschap draait om het verbinden van mensen met uiteenlopende belangen en het bouwen van coalities. Het vraagt om gevoeligheid voor de context van het probleem en de flexibiliteit om oplossingen samen te ontwikkelen. Dit soort leiderschap is geen formele positie, maar een vaardigheid die iedereen kan ontwikkelen.

Inspirerend voorbeeld: de aanpak van arbeidsmarktkort in Duitsland

Een voorbeeld van hoe een land omgaat met een wicked problem is de samenwerking tussen de Duitse overheid en diverse sectoren om de arbeidsmarkt voor zorgprofessionals te verbeteren. In plaats van alleen te focussen op het verhogen van salarissen, werd er in Duitsland ook geïnvesteerd in opleidingen, werk-privébalans en verbeterde arbeidsomstandigheden. De samenwerking tussen overheid, onderwijsinstellingen en zorgorganisaties heeft geleid tot een meer geïntegreerde benadering van het probleem. Dit is een model dat ook andere landen kan helpen om het tekort aan personeel in cruciale sectoren aan te pakken.

Sluit je aan bij de nieuwe generatie leiders

De vraag is niet of je te maken krijgt met complexe maatschappelijke vraagstukken, maar hoe je ermee omgaat. Als je de complexiteit omarmt, psychologische veiligheid creëert en verantwoordelijkheid neemt, kun je een verschil maken – niet alleen binnen je organisatie, maar ook in de samenleving.

Wil je meer leren over hoe je kunt bijdragen aan het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken? Ontdek hoe de leergang Samenwerken aan Complexe Opgaven je helpt om de vaardigheden en inzichten te ontwikkelen die nodig zijn om deze uitdagingen aan te gaan.